Historia

Historia

Cejlońska kronika Mahawamsa spisana w języku pali przedstawia początki rodu Syngalezów. Przepiękna indyjska księżniczka Suppadevi sprawia wiele kłopotów i wstydu królewskiej rodzinie. Jest bardzo kochliwa. Myśli jedynie o zabawie i rozkoszy. Z rozkazu ojca opuszcza pałac rodziców i prowadzi koczownicze życie w taborze. Pewnego dnia spotyka niezwykłej urody lwa. Księżniczka oczarowana jego urokiem patrzy na niego bez strachu i głaszcze po grzbiecie. Lew bez chwili namysłu porywa księżniczkę do swej kryjówki. Przez wiele lat mieszkają w jaskini i tworzą szczęśliwy związek. Na świat przychodzi chłopiec i dziewczynka. Kiedy są dorośli pobierają się. Sinhabahu poślubia swoją siostrę Sinhasivali. Mają 32 synów, 16 par bliźniaków. Najstarszy z nich to Vijaya. Chłopcy sprawiają wiele kłopotów w rodzinie. Ojciec wydaje rozkaz aby opuścili królestwo. Wyruszają w daleki rejs. 

W VI w. p.n.e. (543 r.p.n.e.) roku książę Vijaya prawnuk księżniczki i lwa przybywa na wyspę wraz z 700 towarzyszami z Indii dzisiejszy Bengal. Statki dopływają w rejony Puttalam. Vijaya poślubia kobietę – ducha o imieniu Kuweni z ludu zamieszkującego wyspę. Zostaje ojcem dwójki dzieci. Za namową swych braci po pewnym czasie posyła do Indii po szlachetnie urodzoną księżniczkę, którą zostaje jego żoną. Tworzy królestwo Tambapanni zwane miedzianą ziemią. Jego mieszkańcy nazywani są Sinhala. Przez dwa kolejne stulecia przybysze aryjscy z Indii tworzą podstawy państwa. W IV w.p.n.e. ( 380 r.p.n.e.) powstaje królestwo ze stolicą w Anuradhapura, która należy do najwspanialszych miast tego okresu.  Jej świetność trwa 1400 lat i przypada od IV w. p.n.e. do XI w.n.e.

Od początku III w.p.n.e. na Cejlonie pojawiają się Tamilowie przybyli z południa Indii.

W miejscowości Mihintale w III w. p.n.e. król Devanampija Tissa polując na jelenie spotyka mnicha Mahindę syna indyjskiego cesarza Asioki. Po długiej rozmowie na wzgórzach w 250 r.p.n.e. król wprowadza buddyzm na Cejlonie. Tworzy pierwszy rezerwat pierwowzór dzisiejszych parków narodowych. Zakazuje zabijania zwierząt. Buddyzm uzyskuje status religii państwowej, pełni ważną rolę w życiu społecznym i politycznym Anuradhapura. Cesarz Asioka rozszerza wpływy filozofii w całej Azji, doznaje duchowej przemiany z krwawego władcy staje się piewcą buddyzmu, wybiera życie bez przemocy. W 245 r. p.n.e jego córka buddyjska mniszka Sanhgamitta przywozi na Sri Lankę sadzonkę drzewa Bodi (Ficus religiosa) pod którym 2500 lat temu Budda doznał oświecenia. Święte drzewo staje się jednym z najważniejszych miejsc pielgrzymek buddystów na Sri Lance.

 Ze względu na zagrożenie wojną i gniew braminów władca Indii Guhasiwa postanowił w IV w. (313 r.) znaleźć bezpieczne miejsce dla relikwii. Wysyła swą córkę księżniczkę Hemamali wraz z mężem księciem  Dantha na wyspę Lanka. Para opuszcza statek w okolicy Trincomalee i kieruje się do Anuradhapura. Wydobyty ze stosu pogrzebowego ząb Buddy staje się najświętszą relikwią i symbolem królestwa. Prawowitym władcą kraju jest król posiadający relikwię. W okresie rozkwitu stolicy powstają przepiękne pałace, ogrody, świątynie i dagoby, które pełnią funkcję relikwiarza. Są świadectwem potęgi królestwa, reprezentują materialną doskonałość oświecenia. Dzięki znakomitym systemom irygacyjnym złożonych ze zbiorników i śluz zapewnione były doskonałe warunki do wegetacji roślin. Państwo rozwijało się niezwykle dynamicznie. W owym czasie kwitł handel z Cesarstwem Rzymskim i Grecją na wyspę przybywali kupcy z Chin, Arabii, Persji, kupując przyprawy, kamienie szlachetne, perły i słonie. 

Czas świetności Anutadhapury to czas budowy amfiteatrów w Grecjii,  via Appia w Rzymie, podbój północno – zachodnich Indii przez Aleksandra Wielkiego. W Rzymie organizowane są pierwsze igrzyska igrzyska gladiatorów w Chinach powstaje Wielki Mur.

Położona na rozległych terenach Anuradhapura była trudna do obrony i ostatecznie została podbita przez Ćolów  indyjską dynastię pochodzenia tamilskiego. W X w. (993 r.n.e.) inwazja cesarza Chola zmusza króla Mihindę V do ucieczki ze stolicy, buddyzm zanika w kraju. Stolica traci swoje znaczenie. Król indyjski Radźaradźa I przyłącza do imperium Ćolów północ Sri Lanki a jego syn Radźendra dokonuje podboju całej wyspy. Po upadki Anuradhapura stolica przeniesiona jest do Polannurwa. W XI wieku staje się prowincją władców południowo – indyjskich aż do 1070 roku. Po 17 latach król Vidzajabahu  I przywraca władzę syngaleską na całej wyspie, odbiera Polannurwa z rąk najeźdźców Chola. W nowej stolicy powstają trzy świątynie dla zęba Buddy, klasztory, stupy, pałac królewski, sala parlamentarna, szpital. Król Pakarambahu I przeprowadził wiele reform ekonomicznych, zunifikował buddyzm, stworzył miasto wkomponowane w krajobraz otoczone potrójnym murem. Czasy jego panowania określono złotym wiekiem. Na jego polecenie wybudowano olbrzymie sztuczne jezioro Parakrama Saamudra, zasilane wodami najdłuższej rzeki Mahawelli oraz 1470 zbiorników na wodę.  System irygacyjny magazynował wodę w porze suchej, zbiory były obfite. Rozkwitał handel i rolnictwo rosła potęga kraju. Kolejnym wielkim królem był Nissanka Malla z dynastii Kalinga z rodziny księcia Vijaya. Świadectwem jego szlachetnego pochodzenia są skalne kroniki w Dambulla. Pragnąc dorównać rozmachem swemu poprzednikowi doprowadził kraj do bankructwa, zmniejszając znacząco podatki. Stworzył kronikę Gal Potha kamienną księgę na której zapisano jego dokonania. Nie był w stanie utrzymać jedności w kraju, który popadał w stagnację. W roku 1215 indyjski król Kalinga Magha stworzył królestwo Jaffnapatanam. Pierwsze państwo tamilskie z własnym językiem, armią i stolicą w Nallur. Napady Tamilów kończą okres świetności Polannurwa w XIII w. chyli się ku upadkowi. W 1214 roku zostaje splądrowana i spalona. Przez dwa stulecia była we władaniu wspaniałych władców jednak w 1255 roku zostaje ostatecznie porzucona. W kolejnych latach stolica przenoszona jest wielokrotnie w 1255 r. Dambadeniya , 1270 r. Yapahuwa, Kurunegala,  1341 r. Gampola, 1371 r. Kotte, 1521 r. Sitawaki, 1597 r.Kandy

W 1415  król Parakramabahu VI tworzy królestwo Kotte. Jest ostatnim władcą Cejlonu, który panuje na całej wyspie zdobywając wpływy również w Jaffnie. W XVI wieku trzy królestwa Kotte, Jaffna i Kandy walczą o dominacje w kraju. W 1505 roku na wyspę przybywają Portugalczycy. W 1521 roku synowie Vijayabahu VII buntują się przeciwko ojcu i  dzielą  Kotte między sobą tworząc kolejne królestwa Sitawaka i Raigama. Bracia walczą o władzę. Kotte prosi o pomoc Portugalczyków. Ostatni król  Kotte Dharmapala przyjmuje chrzest w podziękowaniu za pomoc militarną. W 1580 przekazuje ziemię królestwu Portugalii w 1597 r. umiera nie pozostawiając po sobie spadkobiercy. Portugalczycy budują fort w Kolombo i Galle przejmują władzę na Cejlonie.

Kandy położone w centrum wyspy otoczone górami, lasem tropikalnym i korytem rzeki Mahavelli w XVI w staje się stolicą i ostoją buddyzmu jest niezależną monarchią na wyspie. Drogi do miasta są trudno dostępne i utrzymywane w tajemnicy w czasie monsunu w okolicy panuje malaria. Pomimo, że pozostała część kraju jest w rękach kolonizatorów Kandy jest niepodległym królestwem, posiada relikwię Ząb Buddy. W 1638 król Radźasinha II wyraża zgodę aby Holendrzy wsparli go w walce z Portugalczykami w zamian za monopol w handlu. W efekcie kilkuletniej wojny Portugalczycy opuścili wyspę  w 1640 roku. Po wielu latach dominacji Holendrzy osłabieni wojnami z Wielką Brytanią i Francją nie byli w stanie skutecznie rządzić swoją częścią wyspy. W 1802 roku na mocy Traktatu Amiens przekazali ją Imperium Brytyjskiemu choć już od 1796 roku Anglicy przejmowali kontrole nad wyspą. W 1803 roku Brytyjczycy najechali na królestwo Kandy ale atak został odparty podczas pierwszej wyprawy. W 1815 roku Anglicy przeprowadzili kolejną inwazję zakończoną sukcesem. Królestwo Kandy zostało przekazane Brytyjczykom na mocy traktatu zwanego Konwencją Kandyjską. Ostatni król Cejlonu Śri Vikrama Rajasinha został pojmany i wywieziony do Fortu Vellore w południowych Indiach. Zmarł 30 stycznia 1832 roku w wieku 52 lat. 

W 1919 powstaje Cejloński Kongres Narodowy, który domaga się udziału w sprawowaniu władzy. Po kilku spotkaniach Tamilowie zakładają własne organizacje i występują z kongresu. W czasie II wojny światowej  Sri Lanka była jest bazą brytyjską w walce z Japończykami. 

W 1947 roku D.S. Senanayake ogłasza zwycięstwo Zjednoczonej Partii Narodowej, zostaje wybrany na premiera niepodległego kraju aż do swojej śmierci w 1952 roku. W 1956 roku Partia Wolności wygrywa wybory a jej lider Solomon Bandaranaike zostaje premierem i ministrem spraw zagranicznych i obrony. Następuje nacjonalizacja. Kraj kieruje się na drogę socjalizmu. Pogłębia się konflikt tamilski. W 1959 roku Salomon Bandaranaike ginie w czasie zamachu dokonanego prze buddyjskiego mnicha. W 1960 Sirimavo Bandaranaike staje się pierwszą na świecie kobietą premierem. Kontynuuje program polityczny męża. W 1968 ponownie piastuje stanowisko. Od 1994 po raz trzeci jest premierem Sri Lanki a jej córka Chandrika Kumaratunga prezydentem.

W latach 70-tych powstają nacjonalistyczne partie Tamilskie. W 1974 roku powstaje nacjonalistyczna partia  Nowych Tygrysów Tamilskich a następnie Tygrysy Wyzwolenia Tamilskiego Ilamu LTTE. Od 1983 roku rozpoczyna się wojna domowa zakończona w 2009.W wyborach parlamentarnych 2004 roku zwycięża Zjednoczony Ludowy Sojusz Wolności, prezydentem zostaje Mahinda Rajapakse. 8 stycznia 2015 roku odbywają się wcześniejsze wybory prezydentem zostaje 63 letni Maihripala Sirisena. W latach 2019 – 2022 był prezydentem Sri Lanki Gotabaya Rajapaksa a premierem jego brat Mahinda Rajapksa prezydent w latach 2005-2015. Po protestach w 2022 roku Prezydent ustąpił ze stanowiska i uciekł za granicę jego brat Mahinda również zrezygnował z pełnienia funkcji premiera. Nowym prezydentem został Ranil Wickremesinghe a premierem  Dinesh Gunawardena.

Od 1982 roku stolicą Sri Lanki jest Sri Dźajawardanapura Kotte znajduje się na południowych przedmieściach Kolombo. Na osuszonych rozległych bagnach utworzono jezioro a na wyspie wybudowano imponujące budynki parlamentu.

Mieszkańcy

Wyspę zamieszkuje przez 21 mln mieszkańców, średnia długość życia wynosi 72 lata dla mężczyzn i 77 lat dla kobiet. Syngalezi stanowią 74% przybyli z północnych Indii w IV wieku p.n.e. Tamilowie 12%, Tamilowie plantacyjni 4%, Maurowie 9%, pozostali to Wedda, Burgerzy, Malajowie, Cyganie. Religia na Sri Lance: buddyści 70%, hinduiści 15%, muzułmanie 7%, katolicy 8%.

Pierwsi mieszkańcy Sri Lanki to Weddowie ludzie lasu-ludzie duchy. Pojawili się na wyspie 16 tys.lat temu. Dzisiaj zamieszkują obszary górskie Mahiyangaya w wiosce Dambana. Zajmują się zbieractwem i łowiectwem. Syngalezi zrodzili się ze związku księżniczki i niezwykłej urody lwa, który od wieków znajdował się na chorągwi państwowej. Lew z mieczem został umieszczony na fladze Sri Lanki w XV stuleciu. Osiem włosów na ogonie to Ośmioraka Szlachetna Ścieżka. Sierść na głowie to mądrość i medytacja, broda czystość słów, nos inteligencja, przednie łapy praworządne bogacenie się. Miecz jest symbolem niepodległości, rękojeść to cztery żywioły: powietrze, ogień, woda i ziemia. Liście to cnoty buddyzmu: życzliwość, współczucie, radość, spokój. Kolor pomarańczowy oznacza Tamilów, zielony Muzułmanów a żółty i wiśniowy mniejszości etniczne. Tamilowie przybyli z południowych Indii. Dzielą się na Tamilów lankijskich i plantacyjnych, którzy pojawili się w okresie kolonialnym. Maurowie wywodzą się od arabskich handlarzy wyznają islam, zajmują się głównie handlem. Bergerowie są potomkami Holendrów, Portugalczyków i Anglików. Cyganie przybyli na wyspę z Indii zajmują się tresurą małp, węży i wróżbami.

Kolonializm

W VII wieku na wyspę przybywają Muzułmanie. Zajmują się handlem przyprawami, który przynosi im duże zyski. W 1505 roku do miasta Galle przypływają Portugalczycy widząc wielkie możliwości zdobycia fortuny szybko obejmują władzę. Pozostają na wyspie do 1640 roku przez 135 lat. Pierwsi katoliccy księża pojawiają się w 1518 roku. W Kolombo starają się rozpowszechnić nową religię, wznoszą kościoły czerpiąc fundusze ze świątyń buddyjskich i hinduistycznych. Zdobywają przychylność lankijskich władców i ciekawe spojrzenia mieszkańców. Portugalczycy budują port w Kolombo i Galle i rozpoczynają działalność handlową rywalizując z muzułmanami. Wspomagają militarnie zwierzchnika regionu Kotte, który przyjmuje chrzest i przekazuje ziemie we władanie królowi portugalskiemu czyniąc władcami Portugalczyków.

Przez 156 lat od 1640 do 1796 roku następuje dominacja Holendrów, którzy podejmują działania misyjne na dużą skalę. Król Rajasinghe II zawiera sojusz w zamian za monopol w handlu i otrzymuje pomoc w walce z nieprzyjacielem. Portugalczycy są wypierani przez wojska holenderskie. Od 1796 do 1948 roku roku Brytyjczycy bez trudu dokonują podboju Cejlonu włączając go do Imperium Brytyjskiego przez 152 lata. Na mocy traktatu z Amiens z 1802 roku wyspa staje się częścią Imperium Brytyjskiego. Tytuł monarchy Brytyjskiego Cejlonu otrzymuje George III a monarchia Syngaleska po 2300 latach przestaje istnieć. Następuje rozkwit ekonomiczny, zakładane są plantacje kawy, herbaty, palmy kokosowej i kauczuku. Rozpoczyna budowa dróg i linii kolejowych.

Niepodległosć i Tamilskie Tygrysy

W 1948 roku Cejlon uzyskał niepodległość rząd przyjmuje uchwałę pozbawiającą Tamili praw obywatelskich za oficjalna religię uznaje się buddyzm. Tamilowie nie są przyjmowani na wyższe uczelnie premierem zostaje Senanayake. Rząd zatwierdza system demokracji parlamentarnej jednak następuje załamanie gospodarcze i utrata zaufania do władzy.

W 1955 do władzy dochodzi Solomon Bandaranaike i Partia Wolności. Cejlon przystępuje do ONZ. Rozpoczyna się nacjonalizacja najważniejszych gałęzi przemysłu. Po śmierci Solomona Bandaranaike zastrzelonego przez buddyjskiego mnicha premierem trzykrotnie zostaje jego żona Sirimavo Bandaranaike. Pierwsza kobieta premier na świecie, zwana płaczącą wdową. Prowadzi agresywną politykę niszczącą hinduską i chrześcijańską mniejszość. W 1956 język syngaleski staje się językiem urzędowym. Tamilowie domagają się równouprawnienia a następnie własnego niepodległego państwa Ilam. W 1972 roku dokonuje się spektakularna reforma konstytucji. Nazwa Cejlon zmienia się na Demokratyczno-Socjalistyczną Republikę Sri Lanki. System komunistyczny ustanawia dobre relacje z Chinami i ZSRR.

W 1976 powstaje militarna organizacja Tygrysy Wyzwolenia Tamilskiego Ilamu pod przywództwem Velupillai Prabhakarana. Rodziny Tamilskie emigrują do Australii, Kanady, USA wspomagając finansowo organizację, która czerpie zyski również z przemytu narkotyków. Rozpoczyna się trwająca 26 lat wojna domowa przeprowadzane są akcje terrorystyczne i ataki bombowe. Do armii wcielane są dzieci i kobiety samobójczynie zwane ptakami wolności. Wdzięczne za brak podziałów kastowych traktowane na równi z mężczyznami, mogą się kształcić, zdobywają kierownicze stanowiska. Takich przywilejów nie mogły posiadać w przeszłości. W 2003 kobiety stanowią 50% armii. 17 maja 2009 roku zdziesiątkowane pozbawione przywódcy Tamilskie Tygrysy składają broń a poprzedni prezydent Mahinda Rajapaksa ogłasza zakończenie trwającej ponad ćwierć wieku wojny, która pochłonęła ponad 60 tysięcy ofiar. Armia Generała Saratha Fonseki ostatecznie rozbija Tamilskie Tygrysy i odnosi zwycięstwo. W 2009 roku Sarath Fonseka składa dymisję aby móc startować w wyborach prezydenckich, zdobywa 40,2% głosów poparcia. Ze względu na mocną krytykę rządu i tezę o sfałszowaniu wyborów zostaje oskarżony o planowany zamach stanu oraz ujawnienie informacji wojskowych i skazany na trzy lata więzienia.

Ustrój

Sri Lanka jest republiką na czele państwa stoi prezydent wybierany maksymalnie na dwie 6 letnią kadencję  w wyborach powszechnych o szerokich uprawnieniach wykonawczych.

Władzę ustawodawczą sprawuje jednoizbowy parlament o pięcioletniej kadencji. Władza wykonawcza należy do prezydenta i rządu. Prezydent może rozpisać wcześniejsze wybory. Parlament wybierany jest na maksymalnie dwie 5 letnie kadencje, zasiada w nim 225 deputowanych wybieranych w wyborach powszechnych. Premier i ministrowie wybierani są wśród parlamentarzystów. 8 stycznia 2015 roku odbyły się wcześniejsze wybory, prezydentem został 63 letni Maihripala Sirisena. W 2019 roku prezydentem został Gotabaya Rajapaksa a premierem jego brat Mahinda Rajapksa prezydent w latach 2005-2015. W latach 2015-2019 prezydentem był Matripala Sirisena. W 2022 roku prezydentem został Ranil Wickremesinghe.

Flaga buddyjska powstała w 1885 roku. Henry Steel Olcott sprawca odrodzenia buddyzmu na Cejlonie zaproponował aby jej rozmiar był taki sam jak flagi narodowej. Pionowe pasy symbolizują aurę promieniującą od Buddy. Żółty-droga środka, niebieski-współczucie, czerwony-błogosławieństwo, biel-czystość nauk, pomarańczowy-mądrość nauk, szósty kolor uniwersalizmu nie jest widoczny. Pasy poziome to współistnienie wszystkich ras a pionowe pokój.

Tsunami

Podwodne trzęsienie ziemi miało miejsce 30 kilometrów pod dnem Oceanu Indyjskiego w pobliżu wyspy Sumatra w dniu 26 grudnia 2004 roku. Wywołana fala tsunami sięgała 15 metrów. Uderzyła o wybrzeże o godzinie 9.20 rano. Liczba ofiar wyniosła ponad 30 tys. oraz 4 tys. zaginionych. Fala wdarła się 1 km w głąb lądu. Na Sri Lankę dotarła po trzech godzinach od momentu wstrząsu. Nie mając świadomości zagrożenia mieszkańcy okolicznych wiosek wyszli na plażę. W kałużach wody łapali kraby i langusty. Doszło do największej katastrofy kolejowej. Express relacji Kolombo-Galle został porwany wraz z torami, zginęło 1700 osób. W parku Yala życie straciło kilkunastu turystów z wielu stron świata. Uratowały się zwierzęta, które wcześniej  wyczuły zagrożenie. Obecnie działa system wczesnego ostrzegania.

Polacy na Sri Lance

Andrzej Cierpka (1905-1982) urodzony w Dębnicy. Misjonarz przez wiele lat mieszkał w Talupaadu gdzie znajduje się jego pomnik wyraz wdzięczności mieszkańców. Pracował w 6 placówkach misyjnych wśród Tamili m.in. w Point Pedro i Jaffnie. Budował szkoły, drogi, mosty, studnie, boiska, osiedle mieszkaniowe, boiska, parafie i kościół. Wystarał się o założenie prądu w tamilskich wioskach. Za pomocą kokosowej różdżki poszukiwał wody i nakazywał budowę studni. W wieku 71 lat zaczął uprawiać jogę, jadał tylko warzywa, ryby i owoce, chadzał na polowania i jeździł motorem, zajmował się pszczelarstwem, pił tylko wodę. Zmarł w Jaffnie w 1982 roku.

Stanisław Ignacy Witkiewicz  ( 1885-1939) w 1914 roku po samobójczej śmierci narzeczonej Jadwigi Janczewskiej podejmuje decyzję o dalekiej wyprawie, czuje się winny popada w depresję. Jego przyjaciel Bronisław Malinowski namawia go na podróż do Australii, Nowej Gwinei i Cejlon. Witkacy ma dokumentować kolejne etapy podróży. Po kilkudniowym pobycie w  Kolombo Witkacy odwiedza Świątynię w Kandy, jaskinie z posągami Buddy w Dambulli i Anuradhapurę. Jest pod silnym wrażeniem mocnych barw natury, tropikalnego upału, zaskakującej odmienności. Liczne konflikty z Malinowskim skłaniają go do powrotu do kraju. Powstają obrazy palmy na tle zachodzącego słońca. Podróż jest inspiracją do napisania utworu ,,Panna Tutli Putli”. Przez kilka sezonów komedia muzyczna była wystawiana w warszawskim teatrze Buffo.

Władysław Michał Zaleski (1852-1939) arcybiskup, delegat apostolski do Indii, podróżnik, przyrodnik. Po ukończeniu Warszawskiego Seminarium Duchownego i Akademii Duchowej w Rzymie gdzie zdobył święcenia w 1885 roku wyjechał do Indii Wschodnich. Powrócił do Rzymu gdzie otrzymał nominacje na delegata apostolskiego. W 1890 roku pełnił funkcję kosultora Kongregacji Rozkrzewiania Wiary w Indiach. Na Cejlonie Zaleski rezydował w Kandy. Założył Centralne Seminarium Duchowne dla Indii, zainicjował powstanie wielu niższych seminariów wyświęcił kilku biskupów i miejscowych księży. Nazywano go Apostołem Indii. W 1937 roku został uhonorowany nadaniem jednej z dzielnic miasta Kolombo nazwy Zaleski Town.  W Azji pracował ponad 30 lat. Zmarł w Rzymie jego życzenie pochówku na Cejlonie spełniono w 1956 roku. Opublikował kilka książek w tym ,,Historia Cejlonu” z 1913 roku pod pseudonimem Pierre Courtenay.